6.10.2022
Türkiye Katılım Finansta Yol Haritasını Belirliyor
İSEFAM Araştırmacısı, Ali Can Yenice
İslami finans veya Türkiye’deki ismiyle katılım finans[1], 2008 Krizi sonrası dünyada yükselen bir sektör haline gelmiştir. 2021 yılı itibariyle küresel katılım finans varlıkları 3.3 trilyon dolar düzeyindeyken bu rakamın yıllık ortalama %8-10 büyümesiyle 2025 yılında 5 trilyona dolara ulaşması beklenmektedir[2]. Neredeyse tüm dünya ülkeleri bu sektörden pay alma yarışını hızla sürdürmektedir. Peki, Türkiye bu yarışta hangi noktada? Son yayımlanan “Katılım Finans Strateji Belgesi” belgesi[3], Türkiye’nin bu yarışta ön sıralarda yer alma iradesini ortaya koymaktadır. Bu yazıda, strateji belgesinin hem ülkemiz hem de katılım finans sektörümüz açısından önemini ve getirdiği yenilikleri mercek altına alacağız.
Tarihi Adım
Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi’nin (CBFO) öncülüğünde sektör, akademi ve kamunun işbirliğiyle geniş katılımla hazırlanan bu strateji belgesi, hiç kuşkusuz katılım finans sektörüne yönelik Cumhuriyet tarihimizin en büyük adımıdır. Cumhurbaşkanımızın strateji belgesine yönelik desteği ve tanıtım toplantısına bizzat katılımı, güçlü bir hükümet desteğine işaret etmekte. Bu, sektörün gelişimi için oldukça umut vericidir. Şimdiye değin, maalesef ülkemizin siyasi ve politik zemininden kaynaklı olarak sektöre “üvey evlat”[4] muamelesi yapılması; hem vatandaşların hayat görüşlerine uygun yenilikçi finansmana erişimlerini kısıtlamış hem de ülke ekonomisine önemli bir katkısı olabilecek katılım finansın ülkede gelişmesine ket vurmuştur. İşte bu strateji belgesiyle atılan adım, sektöre yönelik üvey evlatlıktan uzaklaşıldığını ve gerekli altyapının (hukuki altyapı, ürün çeşitliliğinin sağlanması, teşvikler gibi) sağlanmasıyla ülkemizde katılım finansın hak ettiği yere geleceğine yönelik bir irade beyanıdır.
Amaçlar ve Hedefler
Bu strateji belgesi, tüm katılım finans sektörünü kapsayan ilk resmi çalışmadır. Bu açıdan, sektöre yol haritası belirleme ve çeşitli tematik alanlara işaret ederek Türkiye’ye özgü bir katılım finans ekosistemi oluşturma açısından oldukça önemlidir. Bu doğrultuda sektörün 2022-2025 döneminin stratejisini belirleyen belgede 5 temel amaç ve bu amaçlara bağlı 18 hedef belirlenmiştir. Bununla birlikte amaçların somut adımlara dönüşmesi için de 84 eylem maddesi açıklanmıştır.
Şekil 1: Amaçlar ve Hedeflere Genel Bakış
Amaç ve hedeflere toplu olarak baktığımızda, sektörün ve akademinin ihtiyaçlarının dikkate alındığını söyleyebiliriz. Peki, belgede hangi yenilikler karşımıza çıkıyor? Önümüzdeki dönem katılım finansla ilgili neler duyacağız?
Sektör Büyük Bir Dönüşüme Hazırlanıyor
Uzun yıllardır sektörün dile getirdiği yasal zemine yönelik talepler, bu belgenin en çarpıcı kısmı. Güçlü bir yasal altyapı sağlanması hatta bunun da kanunla yapılması hedefleniyor. Bu kanunla ve peşinden gelen mevzuatlarla birlikte katılım finans sektörünün aktörleri hem hukuki olarak hem de toplum nezdinde önemli bir karşılığa ulaşacaktır. Ayrıca uygulamadaki bir takım fıkhî sorunlar giderilerek sektörün disipline edilmesi söz konusu.
Merkezi Danışma Kurulu Tesis Edilecek
Katılım finans sektörü katılım bankaları, katılım sigorta kuruluşları, katılım sermaye piyasası kuruluşları, katılım sosyal finans kuruluşları gibi çok sayıda ve farklı türde aktöre sahiptir. Her bir aktörün fıkhî anlamda meşru faaliyet göstermesinin gerek şartı faaliyetlerinin meşruluğunun ortaya konulmasıdır. Türkiye’de bu noktada son yıllarda çeşitli gelişmeler yaşanmış olsa da, hâlihazırda fıkhî yönetişim açısından parçalı bir yapı söz konusuydu. Katılım bankacılığına ayrı, katılım sigortacılığına ayrı, katılım tasarruf finans kuruluşlarına ayrı danışma kurullarının hizmet vermesi sektördeki rekabet koşullarını bozduğu gibi sektörün disipline edilmesine de engel olmaktaydı. Bu gelişmeyle birlikte sektörün Merkezi Danışma Kurulu kurulacak; kısa, orta ve uzun vadede alınacak çeşitli karar-standartlar ile sektörün gelişimi desteklenecektir.
Diğer Yenilikler
Tüm katılım finans kuruluşlarına hizmet edecek bir Katılım Finans Kuruluşları Birliği’nin de kurulması önerilmektedir. Bu kurum, sektörün farklı aktörlerinin işbirliklerini artırarak ihtiyaçlarına yönelik taleplerini de daha güçlü bir sesle duyurmalarına vesile olacaktır.
Dünyadaki örneklerine benzer, Katılım Finans Derecelendirme Sistemi’nin oluşturulması da gündeme alınmış. Bu sistem ile katılım finans aktörlerinin faaliyetlerinin incelenmesi ve derecelendirilerek rekabetin artırılması muhtemel.
Katılım finansa yönelik arabuluculuk ve tahkim faaliyetlerini yürütecek bir Uluslararası Katlım Finans Tahkim Merkezi de strateji belgesinde yer alıyor.
Katılım finansa yönelik algıyı düzeltmek ve farkındalığı artırmak amacıyla çevrimiçi bir Türkiye Katılım Finans Bilgi Merkezi (KFInfo) platformunun kurulması planlanıyor. Bu platform ile katılım finansa yönelik hem doğru bilgiye erişim hem de farkındalığa yönelik çalışmalar yapılacaktır. Böylelikle ülkemizde uzun vadede katılım finans okuryazarlığının artması hedeflenmekte.
Eylem Maddeleri
Her bir amaca yönelik sorumlu kuruluşların belirlenerek yol haritasının çizildiği 84 eylem maddesi de belirlenmiş. Somut olarak belirlenen ve sorumlu kuruluşların ifade edildiği eylem maddelerinin tüm sektöre ve kamuoyuna duyurulması, katılım finans sektörü için önemli bir motivasyon oluşturacaktır.
Eylem maddelerinin hayata geçirilmesini takip etmek ve değerlendirmek üzere bir mekanizmanın oluşturulmuş olması da güçlü bir irade beyanına işarettir.
Tüm paydaşların katkısıyla, hem ülke ekonomimize katkı sağlayacak hem de Müslüman bireylerin finansal ihtiyaçlarını meşru bir şekilde karşılayacak katılım finans sisteminin gelişimine şahit olacağımız 3 yıl bizleri bekliyor.
Strateji belgemiz ülkemize, sektörümüze ve milletimize hayırlı olsun.
[1] Katılım finans faize, aldanmaya yol açacak aşırı belirsizlere, kumar ve haram faaliyetlere karşı iken meşru, riske ve sorumluluğa dayalı işlemleri destekleyen sektöre işaret eder. Ayrıca İslami iktisadı, İslami finans, katılım finans gibi farklı isimlendirmelere tabi olsa özünde bir Müslüman için meşru iktisadi faaliyetleri inceleyen araştırma alanını ifade eder.
[2] Refinitiv, Islamic Finance Development Report 2021, Thomson Reuters (2021).
[3] CBFO, Katılım Finans Strateji Belgesi 2022-2025 (Ankara, 2022).
[4] Mücahit Özdemir – Hakan Aslan, Türkiye’de İslami̇ Fi̇nansın Dönüşümünün Ekonom Poli̇ti̇ği̇ (Ankara: SETA (Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı), 2017).
